ภาพโดย : คนโบราณ (a_Rsw )
สถานที่ : ซอยทวดพรหม ทุ่งปลักเหม็ด (สนามบินหาดใหญ่)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Cayratia trifolia (Linn.) Domin,
ชื่อวงศ์ VITACEAE
ชื่อภาษาอังกฤษ Threeleaf Cayratia
ชื่ออื่น เถาคันขาว (กลาง), เขาคันขาว (ใต้)
เขาคันขาวเป็นพรรณไม้เลื้อยที่เกี่ยวพันต้นไม้อื่นเปลือกเถาอ่อนจะมีสีเขียว
อ่อนเหลือบขาว เถาแก่ สีจะออกเทาๆ เถามีลักษณะเป็นข้อๆ ใบ เป็นใบ
ประกอบมีใบย่อย 3 ใบ รูปกลมหัวท้ายแหลม ใบหนาสีเขียวเข้ม เป็นมันเรียบ
ขอบใบจักขนาดของใบ 10×12.5 ซม. ระหว่างก้านใบ มีหนวดที่ใช้เกี่ยวพัน
ต้นไม้อื่น ดอก ออกจากข้อ มีลักษณะเป็นช่อสีขาว คล้ายดอกกะตังบาย
ผล กลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 – 2 ซม. สีเขียว ผิวมันเรียบ เป็นพวงสี
เขียวใส ผลสุก สีดำ น้ำในผลที่แตกหากถูกผิวหนังจะทำให้คันระคายเคือง
ลักษณะทางนิเวศน์
เขาคันขาว จะพบได้ทั่วไปตามที่รกร้างและ ตามริมคลอง ในป่าที่ราบ ป่าริม
ทะเล
ส่วนที่ใช้ประโยชน์
ผลอ่อนและแก่ มีรสเปรี้ยว ใช้ตำน้ำพริก และใช้เป็นผักใส่ในแกงส้ม การ
ปรุงจะต้องใส่ผลเขาคัน ในขณะที่น้ำแกงกำลังเดือด และต้องไม่เดิมน้ำอีก
(“แกงส้มปลาหมอใส่ลูกเขาคัน” ถือเป็นอาหารจานเด็ด ตำรับหนึ่งของคนใต้)
ผลสุก มีสีดำ ใช้เป็นสีย้อมผ้า
หมายเหตุ
เขาคัน (เถาคัน) พืชในวงศ์ VITACEAE ในประเทศไทย มี 2 ชนิด คือ
ชนิดใบประกอบ 3 ใบ
1. เขาคันขาว (Cayratia trifolia (Linn.) Domin ) เป็นเขาคัน ชนิดที่ผลใช้
เป็นผักแกงส้ม
2. เขาคันแดง ( Parthenocissus Quinquefolia ( L.) Planch) เป็นเขาคัน
ชนิดที่พบตามป่าเต็งรัง เปลือกเถาอ่อนสีแดง เถาแก่สีน้ำตาลอมแดง ใบและ
ก้านใบสีแดงถึงแดงอมม่วง แพทย์แผนไทยจะใช้ เขาคันแดง เป็นยา
สมุนไพร คือ เถาสด หรือเถาแห้งใช้ต้มกินน้ำช่วยขับปัสสาวะ แก้นิ่ว เป็นยา
ฟอกโลหิตแก้ฟกซ้ำภายในขับเลือดเน่า ขับน้ำคาวปลา
และชนิดใบเดี่ยว คือ
– เขาคัน ชนิดใบเดี่ยว (Cissus repens Lam.)
