การคัดเพศปลามีความจำเป็นในการเพาะหรือขยายพันธุ์ปลาเพราะต้องใช้
ปลาเพศผู้และเพศเมียมาผสมพันธุ์กันเพื่อให้ได้ลูกปลาตามต้องการ ก่อนอื่นเราจึงต้องรู้
ว่าปลาตัวใดเป็นเพศผู้ ตัวใดเป็นเพศเมีย โดยอาศัยการสังเกตจากลักษณะอวัยวะภาย
นอกของปลา อาจแยกได้ 2 วิธี คือ
4.1 วิธีการสังเกตเพศของปลา มีลักษณะทั่วไปอยู่ 6 ประการ ดังนี้
1) รูปร่างของลำตัว ส่วนท้องของปลาเพศเมียจะป่องเมื่อไข่สุก และ
ถ้าใช้มือรีดเบา ๆ ที่ท้อง ไข่อาจจะทะลักออกมา ลักษณะเช่นนี้เห็นได้ชัดในฤดูวางไข่
ถ้าเป็นปลาเพศผู้จะเห็นน้ำเชื้อไหลออกมา
2) ขนาดของลำตัว ปลาเพศเมียส่วนใหญ่มีขนาดโตกว่าเพศผู้ แต่
อาจจะมีลำตัวสั้นกว่า เมื่อเทียบสัดส่วนกันแล้วจะมีปลาส่วนน้อยที่เพศผู้โตกว่าเพศเมีย
3) ลักษณะของครีบ ปลายครีบหลังของเพศเมียจะสั้นกว่าเพศผู้ ใน
ปลาเพศผู้บางชนิดจะมีครีบหลังและครีบก้นยาวเป็นพิเศษ ปลาบางชนิดเพศผู้จะมีครีบ
อกยาวกว่าเพศเมีย บางชนิดก็สังเกตจากส่วนล่างของครีบหางในเพศผู้จะยาวกว่าใน

เพศเมีย และปลาบางชนิดสังเกตได้จากมุมที่เกิดขึ้นระหว่างเส้นข้างตัวกับฐานของครีบ
ก้นไปจรดส่วนหางถ้ามีมุมกว้างจะเป็นปลาเพศเมียและถ้ามีมุมแคบก็จะเป็นเพศผู้
4) สี ปลาเพศเมียมีสีของลำตัวซีดกว่าปลาเพศผู้ ตัวอย่างที่เห็นได้
ชัดเจนคือ ปลากัดไทย ปลาหางนกยูง ในปลาแรดเพศเมียมีจุดสีดำตรงส่วนฐานของ
ครีบอก
5) หนวด ปลาเพศผู้จะมีหนวดมากกว่าและยาวกว่าเพศเมีย
6) ลักษณะของส่วนหัว ปลาบางชนิดเพศผู้จะมีหนามคมบนส่วนหัว
ปลาบางชนิดเพศผู้มีจะงอยปากยื่นยาวและโค้งออกมาผิดกับของเพศเมีย และบางชนิด
เพศผู้จะมีส่วนหัวด้านบนเป็นสันโค้งมากกว่าเพศเมีย
4.2 การดูลักษณะเพศของปลา
ท่านที่เริ่มเพาะพันธุ์ปลาสวยงาม ขั้นแรกต้องแยกเพศปลาสวยงาม
ให้ถูกต้องเสียก่อน มิฉะนั้นการเพาะพันธุ์จะไม่ได้ผล ปลาสวยงามบางชนิดมีขนาดเล็ก
แยกเพศเป็นไปได้ยากลำบาก แต่บางชนิดสามารถจำแนกได้ง่ายนักเพาะเลี้ยงปลา
ส่วนใหญ่นิยมแยกเพศผู้และเพศเมียตามลักษณะภายนอก โดยมีลักษณะรูปร่างพอจะ
สังเกตได้ดังนี้

1) ปลาเพศเมีย
(1) รูปร่างลักษณะป้อมสั้น กลมกว่าปลาเพศผู้
(2) ลำตัวมีขนาดใหญ่
(3) ครีบหลังและครีบหูสั้น
(4) สีซีดไม่ค่อยสวยงาม
(5) ช่วงฤดูผสมพันธุ์บริเวณส่วนท้องจะเต่ง เมื่อสัมผัสมือเบา ๆ
ไข่จะปริ่มออกมาให้เห็น
(6) ติ่งเพศกลมสั้น
2) ปลาเพศผู้
(1) ลักษณะลำตัวเล็กกว่าเพศเมีย
(2) ครีบหลัง ครีบก้น และครีบหูจะยาวเรียวโค้งเป็นพิเศษ

(3) สีสันเข้ม สวยงามน่าดู
(4) เมื่อใช้มือสัมผัสบริเวณกระดูกปิดเหงือก จะรู้สึกว่าสากมือ
(5) เมื่อใช้มือรีดบริเวณใกล้รูทวารเบา ๆ จะมีน้ำเชื้อสีขาวขุ่นคล้าย
น้ำนมไหลออกมา
(6) ปลาชนิดที่มีหนวด ปลาเพศผู้จะมีหนวดยาวกว่าเพศเมีย
(7) ติ่งเพศยื่นออกมาให้เห็น มีลักษณะค่อนข้างแหลม